03 May Boekhouders van de Holocaust
Het vuistdikke boek van Rob Bakker over de Nederlandse ambtenarij in relatie tot de Jodenvervolging is verschenen en we bestelden het direct. En wat zijn we aangenaam verrast. Wat onze ouders vermoeden, waarover wij druppelsgewijs hoorden en wat we tot een verhaal puzzelden, dat is wetenschappelijk bewezen: ambtenaren werkten de racistische bezetter welwillend, ijverig en proactief tegemoet zodat die gelukzalig verzuchtte dat nergens anders de deportatie-treinen zo makkelijk rolden als in Nederland.
We hoeven ons niet langer te verbazen over het hoge aantal Nederlands Joodse slachtoffers (80%), want we weten nu waardoor het kwam. Normale ambtenaren, niet eens nazi-sympathisanten, wisselden op diverse hiërarchische niveaus kennis en ervaringen uit, waarbij zowel burgemeesters als bevolkingsboekhouders tot in perfectie meewerkten. En daarbij wisten ze al vanaf de registraties, dat hun werkzaamheden afweken van hun reguliere bezigheden en consequenties hadden. Men had geen bijzondere empathie voor Joden. In het algemeen waren ambtenaren neerbuigendheid en verzetten ze zich niet tegen hun werkzaamheden, alhoewel de vooroorlogse nieuwsberichten toch weinig goeds voor Joden voorspelden. De bereidheid om persoonsbewijzen met een J te kenmerken stuitte niet op verzet ook al druiste het in tegen officiële instructies om geen onderscheid te maken tussen burgers. Met die criminaliserende handeling conformeerde de ambtenarij zich aan het nationaalsocialistische gedachtegoed.
Boekhouders van de Holocaust telt 696 bladzijden en fungeert daarmee als een naslagwerk. Onderwerpen als ariërverklaring, collaborerende politiebeambten, ambtelijke ondersteuning bij de economische uitsluiting, stelende notarissen, hulp bij het bijhouden van deportatie-boekhouding, de rol van de NS bij transporten, de bewaking van de diverse werkkampen (in NL 100 kampen!), de falende advocatuur, de zogenaamde ‘mensenredder’ Calmeyer met zijn twijfelachtige lijst en de rechtelijke macht komen allemaal aan bod. Het is schokkend.
Onthutsend dat onze ouders na de catastrofe afhankelijk waren van dezelfde ambtenaren. Schoon schip is er nooit gemaakt en vandaar dat schamele en armzalig gestotterde excuus van premier Rutte in januari (2020). Het doet het ergste vrezen, want er is geen enkel teken dat de hedendaagse cultuur onder ambtenaren anders is dan toen.
Boekhouders van de Holocaust verscheen in de aanloop op de 4/5 mei dagen en heeft het effect van een bom met ingebouwd vertraag-mechanisme. Het is 75 jaar geleden en wij als Descendants weten dat er voor onze ouders een nieuwe periode aanbrak die vrijheid moest betekenen, maar die weinig geluk bracht. Niet iedereen heeft daarover nauwgezet zijn/haar verhaal gedaan, ook niet in familiaire kring. Er is veel ver- en gezwegen. Wij weten als geen ander wat daarvan de consequenties zijn. We groeiden op in gezinnen met beschadigde ouder(s) en ook wij zijn getekend door de Shoah. Als wij in Boekhouders van de Holocaust lezen hoe zeer ijverige klerken in gemeentelijke kaartenbakken zochten om ‘extra’ Joden te ‘melden’ dan overspoelt ons een golf aan emoties. We lopen misschien niet zoals onze ouders aan tegen die muur van onwil en onvriendelijkheid, maar het besef dat de Nederlandse samenleving driekwart eeuw na dato nog steeds door naargeestige ambtenaartjes wordt betutteld, stemt ons somber. Want zie eens hoe hedendaags antisemitisme wordt bestreden. Politie, Openbaar Ministerie alsook politici praten, noteren, maar doen uiteindelijk niets. Antisemitisme mag dan bij wet verboden zijn, daaraan worden geen acties gekoppeld.
Rob Bakker, Boekhouders van de Holocaust. Nederlandse ambtenaren en de collaboratie, Uitgeverij Verbum 2020.